Họa phái thể hiện Biểu hiện

Trong các họa phái thể hiện, không nhóm nào khó định nghĩa hơn nhóm Biểu Hiện. Vì vậy mà ít thấy tác giả nào thử dùng một câu hay công thức để định nghĩa bằng tóm tắt đặc tính của phái này ở trong từ điển.

Đào Duy Anh trong bộ Hán Việt đã từng đề cập “một thứ chủ nghĩa hiện nay rất thịnh hành trong giới văn nghệ và giới mỹ thuật nước Đức cho rằng nghệ thuật là biểu hiện ba cái: thể nghiệm, tinh thần, chủ quan; chứ không phải miêu tả những ấn tượng”

Biểu Hiện không những phát triển ở Đức mà còn ở Pháp, Ý, Tây Ban Nha hay Hoa Kỳ,...

Ở Đức: nhóm Die Brüke với những họa sĩ: E.L.Kirchner, Erich Heckel, Karl Schmitt,...

• Ở Bỉ: Nhóm Laethem Saint-Martin với Permeke, Van den Berghe, De Smet.

• Ở Tây Ban Nha: Nonell, Gutierrez-Solana.

• Ở Hà Lan: Charley, Troopp, Suyters.

• Ở Pháp: Rouault, Goerg, Soutine, Gromaire, Chagall, Picasso, La Patellière,...

• Ở Mỹ: Rottman, Kuaths, Ségan, Rivera,...

Họa sĩ Biểu Hiện chú trọng trước hết đến nội tâm, theo những rung động tình cảm mà phóng bút, chỉ mượn những hình những sắc quanh mình mà bộc lộ tâm hồn. Ở trường hợp sắc hình thực tế không đủ dáng vẻ phản chiếu những nỗi niềm thì họ không ngần ngại bóp méo, bẻ gãy, uốn cong, xô lệch các khuôn khổ, biến hóa nét màu cho phù hợp với cảm xúc và phơi bày được những cảm xúc đó ra.

Ông già buồn (tại ngưỡng cửa vĩnh hằng) - Sorrowing Old Man ('At Eternity's Gate') của Van Gogh

Không ai chủ quan bằng họa sĩ Biểu Hiện và ở điểm này, ta có thể nhận thấy qua Vincent Van Gogh:

"Tôi muốn vẽ một bạn họa sĩ, một kẻ ấp ủ những mộng lớn, làm việc hồn nhiên như chim sơn ca véo von. Hắn sẽ có tóc vàng. Tôi muốn tỏ trong bức họa ý nghĩ của tôi về phẩm phá của hắn và tình thương của tôi với hắn. Trước hết, người hắn thế nào tôi vẽ như thế, cố cho giống. Nhưng chưa phải là xong. Muốn vẽ nốt, tôi bôi màu một cách phi lý. Tôi tô cho tóc quá vàng đi với màu cam,... Sau đầu hắn, đáng lẽ chỉ vẽ bức tường tầm thường của căn phòng ti tiện, tôi vẽ hư không vô cùng tận với màu xanh rực nhất mà tôi có thể chế biến được, và nhờ sự kết hợp như trên, đầu bạn tóc vàng sáng trên nền xanh lộng lẫy, gợi ra một cảm tưởng bí huyền như ngôi sao trên trời cao thẳm… "*

"Tôi đã cố bộc lộ với Đỏ và Xanh lá cây những tâm tình cuồng nhiệt kinh khủng của con người ."**

Tâm tình cuồng nhiệt kinh khủng đó là những:

• Nỗi thất vọng vì tình ái, những uất hận, vì cuộc đời cay đắng giữa những mâu thuẫn xung đột khiến cho lòng họa sĩ quặn đau như nét bút Van Gogh.

• Thống khổ trong hoàn cảnh bần cùng hoặc đầy rẫy bất công vô lý của xã hội và khát vọng thiết tha kêu gọi tình thương siêu việt.

• Những thảm họa trên thế gian này do tình dục, bệnh hoạn, sầu não, tang thương và bao nhiêu tình huống bi đát của con người yếu hèn trước cuộc đời và sự chết.

• Những sự đảo lộn tàn ác của chiến tranh và sự hoang mang hoảng loạn của những ai chứng kiến những biến chuyển ở một thời cuộc xô đẩy vào máu lửa hoặc đã từng trải những thời kỳ bom đạn của hai cuộc Đại Thế Chiến trong 40 năm.

Với mắt nhìn, lòng đau như vậy thì tranh không thể nào óng ả như của Corrège, lộng lẫy như của Ruben hay thơ mộng như của Monet, sáng tươi vui như của Matisse. Những bức tranh của Biểu Hiện chỉ toàn những người cuốc đường, cạo lò sưởi, đàn bà thôn quê lem luốc; những quan tòa bất công, những phụ nữ bán thân nuôi miệng, những ngựa hí nhe nanh trước con nít chết lả, những binh sĩ sừng sững như gỗ đá liều cản quân thù,... Những bộ mặt thường nhăn nhó, nhiều lưng còng gối mỏi,... Cho nên nét bút không thể mềm mại cân đối, song nguệch ngoạc méo mó, vùi dập tàn nhẫn như cuộc đời. Màu sắc phải như âm thanh rền rĩ, thét gầm, sậm tối như những ngày mai không ánh sáng, đỏ rực như máu, xanh lè như đêm thâu đầy hoảng sợ (Van Gogh dùng màu đen để tả lo âu, Picasso ưa màu xám xanh buồn thảm, Rouault nhiều khi bôi đậm hay son đỏ lòe loẹt cạnh xanh lơ).

Phong trào Biểu Hiện, phát động mạnh từ đầu thế kỷ XX, có cơ tiến triển lâu dài hoặc hơn nhiều xu hướng thể hiện khác. Tuy đề tài hoặc hình thức đổi mới nhưng mục tiêu nhiều khi vẫn tương tự như của họa sĩ Na Uy Edvard Munch đã nêu ra từ 1889 là tả những con người sống động, cảm xúc, biết yêu và chịu khổ.

---

* Je voudrais faire le portrait d’un ami artiste, qui rêve de grands rêves, qui travaille comme le rossignol chante… Cet homme sera blond. Je voudrais mettre dans le tableau mon appréciation, l’amour que j’ai pour lui. Je le peindrai donc tel quel, aussi fidèlement que je pourrai, pour commencer. Mais le tableau n’est pas fini ainsi. Pour le finie, je vais maintenant être coloriste arbitraire. J’exagère le blonde de la chevelure, j’arrive aux tons orangés,... Derrière la tête, au lieu de peindre le mur banal du mesquin appartement, je peins l’infini, je fais un fond simple du bleu le plus riche, le plus riche, le plus intense que je puisse confectionner, et par cette simple combinaison, la tête blonde éclairée sur ce fond bleu riche obtient un effet mystérieux comme l’étoile dans l’azur profond,...

** J’ai cherché à exprimer par le rouge et le vert les terribles passions humaines.