Họa phái thể hiện Hồn nhiên

Đầu thế kỷ XX, như ta đã thấy, khi nhiều họa phái thi nhau tìm đường mới, nhóm thiên về nét, nhóm về màu. Tân Ấn Tượng, Linh Cảm, Dã Thú, Lập Thể và các phái liên hệ đều có nguyện vọng đưa hội họa lên cao. Trong khi đó, một số người ít học không tốt nghiệp trường Mỹ thuật hay ở học viên nào cứ lẳng lặng vẽ chơi. Họ không nói gì vì chẳng biết nói thế nào hơn những cảm giác tâm tình của mình bằng những nét bút ngộ nghĩnh, những màu pha sao cho hợp với sở thích riêng. Thế rồi các nhà phê bình và cả những họa sĩ tên tuổi chú ý và nhiệt liệt tán thưởng loại tranh mới giản dị mộc mạc. Các tác giả họa phẩm này được gọi là Tân Cổ Lỗ (Néo-Primitifs), Họa Sĩ Chủ Nhật (Peintres de Dimanche), Họa Sĩ Theo Thiên Năng (Peintres de L’Instinct) hoặc Những Kẻ Hồn Nhiên (Naifs).

Các họa sĩ được liệt vào nhóm này gồm có: Henri Rousseau, Louis Vivin, Séraphine Louis, André Bauchant, Dominique Peyronnet, Camille Bombois.

Một số người khác cũng có vẽ theo lối ngây thơ nhưng khán giả dễ nhận ra sự cố ý của họ qua những sự thông thái và điêu luyện không thể giấu nổi (chưa kể một số người vẽ không tài cho lắm nên tự xưng là Hồn Nhiên để khỏi bị chê là vụng). Vì thế mà các nhà nghiên cứu đã để ý rất kỹ về đời tư các họa sĩ Hồn Nhiên để xem họ có thực sự hồn nhiên hay là tài cao vì học rộng sống nhiều. Và quả thật là họ nhờ thiên phú:

• Rousseau xuất thân là lính kèn rồi giúp việc quan thuế nên người ta gọi là “douanier”, ngoài 40 tuổi mới bỏ nghề mà vẽ.

• Séraphine Louis chăn cừu rồi làm nữ tỳ.

• Bauchant trồng tỉa ở vườn ươm cây, 46 tuổi mới thử cầm bút sơn.

• Bombois là con nhà chở thuyền, nông phu, công nhân lục lộ, vẽ từ 16 tuổi.

• Vivin là nhân viên bưu điện cấp thường.

• Peyronnet làm thợ nhà in, 50 tuổi mới thôi việc để theo hội họa.

Họ vẽ những cảnh thường nhật, hay tưởng tượng như trẻ con mơ chuyện phiêu lưu hoặc thần thoại.

La Muse inspirant le poète của Rousseau

Khi họ tả thực, tranh đầy vẻ ngây ngô, cảnh đã được họa sĩ nhìn nhận bằng con mắt chăm chú với tâm hồn chất phác:

Ở đám cưới nhà quê của Rousseau, khách phù dâu phù rể trịnh trọng trong những bộ lễ phục, mày râu mới cạo,...

Ngắm nhà thờ Đức Bà của Vivin có thể đếm từng hàng gạch, luật viễn họa Cổ Điển được thay bằng lối nhìn linh động của trẻ nhỏ: cầu trông chéo, thánh đường đáng lẽ cũng phải chéo thì lại thẳng ngang, cửa trước tháp lớn cũng vẽ rõ rệt như phần nhà đáng lẽ bị che khuất.

Ở những cảnh tưởng tượng, cây cỏ rõ ràng từng cành nhưng uốn như rắn vươn mình, lá có khi như mắt ở lông công hoặc tua tủa như móng vuốt, bên cạnh những hổ báo không lấy gì làm dữ lắm.

Màu sắc chế rất khéo: dù xanh biếc, nâu sẫm hay đỏ vàng thì vẫn hòa hợp và có đặc tính dễ nhận thấy là thanh tân, tươi mát như những tâm hồn trong trắng.