Ánh sáng & Bóng tối - Phân tích bức tranh

Ở mỗi vật trong mỗi lúc đều có phần tối và phần sáng. Nhờ sự tương phản đó mà các đặc tính được biểu lộ, cho thấy hình thể riêng với mọi khía cạnh, dáng vẻ. Ngay từ thời trung cổ, các họa sĩ đã tìm tòi những cách vẽ theo quang thái của vật. Rất nhiều họa sĩ sau đó đã chịu ảnh hưởng và còn nhờ trực giác mà khám phá thêm, hoặc lợi dụng những phát minh khoa học về nhãn giới và nhật quang để cái tiến những phương pháp thể hiện ánh sáng.

Những phương pháp đó vẫn còn thông dụng tới tận cuối thế kỷ XIX và hiện nay vẫn chưa bị bỏ hẳn. Do đó, để hiểu các kiệt tác, người xem tranh vẫn cần biết qua: sự phân chia sáng tối tỏ mờ, chuyển bóng,...

Phần đông các họa sĩ đều chấp nhận nhiều kinh nghiệm chung hoặc sự khám phá của một người. Ví dụ như: phân biệt bóng riêng ở đồ vật và bóng của đồ vật đó ngả ra, vẽ bóng ngả cũng cần đúng luật viễn họa như khi vẽ hình. Theo Ruben thì dành ⅓ cho sáng và tối trên bức tranh còn ⅔ để cho bóng dáng tỏ mờ xen lẫn.

Nhờ các phần sáng phần tối mà họa sĩ có thể gợi ra chiều sâu phương xa, tránh vẻ khô khan của những đường chạy thoăn thoắt. Nếu ngắm kỹ một bình diện tối cạnh bình diện sáng thì thấy sáng ở gần ra và tối bị đẩy lùi ra xa hơn. Cảm tưởng xa gần càng rõ rệt nếu họa sĩ khéo lựa chỗ trên tranh để mảng tối sẫm làm nổi bật mảng sáng.

Ánh sáng chịu ảnh hưởng của không khí bao bọc mọi vật. Mắt họa sĩ thường rất tinh để nhận ra những ráng vẻ phảng phất trong mây gió. Vì vậy nhiều khi khía cạnh của vật lẩn vào lớp không khí, nên nét vẽ đang rõ thì biến đi, khiến bụi cây hay khuôn mặt chìm và quãng tối hay một khoảng cùng màu.

Tới hậu bán thế kỷ XIX, tranh mỗi ngày một giống thực tế, ánh sáng được nhìn nhận vô cùng kỹ lưỡng tỉ mỉ và vẽ tinh tường ở mọi chi tiết cảnh vật.

Nhóm Ấn tượng đặt chú trọng vào ảnh sáng hơn cả. Nhóm này rút kinh nghiệm quan sát, nhận thấy ánh sáng qua không khí có thể tùy thời tiết mà biến đổi khía cạnh và cả màu sắc cảnh vật nữa. Họ cảm thấu sự liên hệ mật thiết giữa màu sắc và ánh sáng, đâu có ánh sáng thì đó có màu sắc, ngay cả trong bóng cây mà mắt ta chỉ thấy tôi, hay ở lớp tuyết mà họ chẳng ngại tô xanh. Vì vậy họ đã dùng màu hòa hợp hoặc tương phản họa ánh sáng. Họ chẳng muốn lột vẻ đẹp ở hình thể mà chỉ dụng tâm phơi mọi sắc thái mà ánh sáng mặt trời đã thay đổi từng giờ trên sự vật. Tranh của họ như những bài thơ ca ngợi mọi biến hóa của ánh sáng tưng bừng hay êm dịu, reo múa trên hoa cỏ hay lóng lánh ở chân trời.